OKUYUCUNUN DİKKATİNE - AÇIKLAMA

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün verileri ülkemizde, son yıllarda, nüfus artış hızının normal seviyenin altına düştüğünü göstermektedir. Aynı çalışmalardan evlenme yaşının, kızlarda ve erkeklerde 25, 30’lu yaşlara kadar uzadığı anlaşılmaktadır.

Bir ülkenin geleceği için çok önemli olan nüfus artış hızının azalmasının, pek çok sebeplerinin olduğu, bilim insanları ve araştırmacılar tarafından ortaya konulmuştur. Bunların başında masraflı düğün merasimleri gibi, ekonomik sebepler gelmektedir.

Aşağıdaki yazıda okuyucular, farklı boyut ve şekillerde de olsa, aynı problemin Osmanlı Devleti’nde de yaşandığını ve çözüm noktasında hukuki tedbirler alındığını göreceklerdir. Yazının, konu hakkında kafa yoranlara faydalı olacağına ve ışık tutacağına inanıyorum.

Yazı, DÜSTUR’un (*) Rumi 1289 (Miladi 1874) senesinde Matbaa-i Amire’de basılan 1.tertib 1.cildinin 736,737,738,739,740 ve 741.sayfalarından alındı.Basım tarihine göre Sultan Abdülaziz’in saltanatının son dönemlerine denk gelmektedir.

Metnin orijinalitesine dokunmamak adına sadeleştirme yoluna gidilmedi.Arapça,Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarının kelimenin yanıbaşında parantez içinde gösterilmesi, okuyucu açısından, metin sonuna lügatçe eklemeye nisbetle daha isabetli olur diye değerlendirildi.

Ülkemizde, 150-160 yıl kadar önce, zamanın geleneklerine göre, kız ve erkek evinin biri birilerine verdikleri hediye ve eşyaların gülümsemeye sebep olacağını ve yazının ilgiyle okunacağını umuyorum.(M. Uslu)

İZDİVAC (EVLENME) VE TENAKÜH (NİKAHLANMA)  MADDESİ HAKKINDA TENBİHATI HAVİ (UYARILARI İHTİVA EDEN) İ'LAN-NAMEDİR (RESMİ İLAN YAZISIDIR) (*)

İzdivac ve tenaküh maddesi sunuf-ı beşeriyenin (insan sınıflarının) halki (yaratılıştan) ve tabi'i (olağan) i'zam-ı levazımı (en gerekli işleri) olduğundan bu emr-i hayrın (hayırlı işin) teshilatı (kolaylaştırılması) hakkında her din ve mezhebde ve hususiyle şeriat-ı mutahhara-i islamiyyenin (mübarek islam şeriatının) ahkam-ı celilesinde (yüce emirlerinde) muayyen (tayin olunmuş) olan ve sail ve mesail herkesin bildiği şeydir.Ve şer'an izdivacın mevkuf-ü aleyhi (karşılıklı şartları) küfv (denklik) olan tarafeynin (iki tarafın) terazisi (muvafakati) üzerine türkçe nikah dediğimiz bir mehr (evlenirken erkek tarafından kadına verilen nikah bedeli) takdiriyle akidden (bağlanmadan) ibaret olup mehrin dahi bir mikdarı müeccel (ileriye bırakılmış) ve bir mikdarı muaccel (peşin) olarak en aşağı on dirhem gümüş kıymetine muadil (denk) olmak caizdir.İşte hal böyle iken izdivac hususlarında sonradan bir takım şeyler ihdas ve icad olunub ve gayret-i akran (benzerlerini kıskanma) belasıyla git git artub bugünki günde o dereceye varmışdırki şer'an seksen yüz guruş masrafla teehhül idebilecek (evlenebilecek) bir adam ve tezvic idilecek (evlenilecek) bir kız içün beş on kise akçe sarfı lazım geldiğinden ve bu vechile akçe sarf idilecek şeylerin ise nısfından (yarısından) ziyadesi şer'an ve örfen ve aklen memnu' (yasaklanmış) ve mezmum (yerilmiş) olan telefat ve israfat olduğundan başka herkes bu kadar malı virmeğe dahi muktedir olamadığından bir takım kimselerin zaruri teehhül idemeyerek kaldığı ve bu suretle masraf idüb teehhül idenlerden dahi bir çoğunun haddinden ve halinden ziyade borç altına girerek nice felaket ve belalara uğradığı ma'lumdur.Bu işin böyle olmasından nasıl ve ne kadar mazarrat (zarar) ve ziyan ve fenalık vücuda geldiği ve gelebileceği erbab-ı hamiyyet (insaf sahipleri) mütaalasında (tetkikinde) muvazene (kıyas) olunur ise bunca nüfusun izdivacdan mahrumiyetiyle sülale-i milletin (milletin soyunun) tedennisi ya'ni git git azalması en büyük birinci derecede anlaşılur mahzur (korkulacak şey) olub bundan başka tezevvüc (zevce edinme-evlenme) ve teehhülden mahrum olan zükur (erkekler) ve ünasın (kadınların) tabi'i ve zaruri tark-ı na-meşru'ya (meşru' olmayan yola) sülukiyle (girmesiyle) irtikab-ı fuhşiyyat (zina) itmesi ve bu yollarda bir takım kimselerin cinayat-ı cismiyeye uğrayarak (adam öldürme veya o derecede ağır suçlar işleyerek) ömr-ü azizlerinin (kıymetli ömürlerinin) habs-hanelerde geçüb berbad olması ve köylerde onsekiz ve yirmi yaşını geçen kızların tezvic olunmamalarından (evlendirilmemelerinden) dolayı nihayet kaçmak arını (ayıbını) irtikab (işleme) ile kaçıran delikanlıyı dahi cezay-ı kanuna uğradıb bu vesile ile hanedan (aile) hanmanına (aile ocağına) leke ve şeyn (ayıp) getürülmesi ve daha nice nice illetler ve fenalıklar tahdis itmesi (ortaya çıkarması) hususlarının esbabı (sebepleri) aranıldığı suretde bunların cümlesi dahi tezvic maddesinde halkın düçar olduğu müşkilat (güçlükler) ve mecbur bulunduğu telefat (boş yere harcama) ve israfata (gereksiz harcamalara) varır dayanır.Binaen-aleyh bunun men'i ve ıslahı vacibat-ı umurdan (yapılması gereken işlerden)  olmasıyla ağırlık ve cehaz (çeyiz) ve nişan hususlarında ve velime (düğün yemeği) cem'iyyetlerinde vuku' bulan telefat ve israfatın kat'ıyyen (kesinlikle) men' (yasaklanması) ve ilgası (kaldırılması) babında (hususunda ) onsekiz sene mukaddem (önce) bir kıt'a (cüz,parça) emr-i ali şeref-sadır (padişahın yüce buyruğu) olduğu gibi evvelki sene dahi yine umumen (bütün halka) ferman-ı ali (yazılı padişah emri) ısdariyle (çıkarılmasiyle) te'kid-i memnu'iyyet (yasak pekiştirme) buyrulmuş olduğundan ba'd-ezin (bundan sonra) izdivac maddesinin dört sınıfa taksim ile her sınıfın hal ve şanına ve servet ve iktidarına (maddi gücüne) göre tarafeynden virilmesi ve yapılması caiz görülen şeyler ta'yin ve tahdid olunarak (belirlenip sınırlandırılarak) cümlesi aşağıda zikr ve beyan kılınmış ve bunun haricinde az ve çok akçe ve buğçe (bohça,eşya çıkını) ve sair şey alınub virilmesi ve hedaya (hediyeler) kabul olunması külliyen yasak idilmiş olduğundan işbu ilga olunan (yürürlükten kaldırılan) maddeler örf ve adet-i belde (memleket adeti) dinilerek az ve çok yapılacak olur ise esas maddeyi ihlal itmiş olacağı ve tasaddi idenler (bu işe girişenler) mes'ul tutulub ceza göreceği cihetle herkes güzelce anlamak içün ber-vech-i ati (aşağıda olduğu gibi) beyan olunur.

BİRİNCİ MADDE - Tezvic olunacak ya'ni kocaya varacak kız içün gerek nikahdan evvel ve gerek sonra erkekden ağırlık ve nişan namiyle bir şey alınmayacak ve fakat hin-i akidde (akid esnasında) mehr-i müeccelden ma-ada (başka) mehr-i muaccel tesmiye olunmuş (adı konmuş) ise bunun mikdarı dahi sınıf-ı evvelde (ilk sınıfta) nihayet (en son) bin ve sınıf-ı sanide (ikinci sınıfta) beşyüz ve sınıf-ı salisde (üçüncü sınıfda) yüz guruşu geçmiyecek ve fukara ve bi-kudret olanlar (gücü yetmeyenler) tarafından hiç bir şey virilmeyecekdir.

İKİNCİ MADDE -  İzdivac ve hitan (sünnet) düğünlerinde ve sair cem'iyyetlerde gerek da'vetli olan misafirler tarafından ve gerek düğün sahibleri ve akraba ve müteallikatı (yakınları) caniblerinden az ve çok hediye virilmek ve alınmak kaviyyen ( kuvvetle) ve kat'iyyen (kesinlikle) yasak olduğundan ve ba'd-ezin buna mütecasir olanlar (yeltenenler) olur ise bu emre itaat itmemiş olacakları cihetle hem alanlar ve hem de virenler kanunen ceza göreceklerinden düğün sahibleri tarafından ahere (başkalarına) ve haricden düğün sahiblerine ve zevc (koca) ve zevcenin (karının) müteallikatına ve bunların yek-diğerine (birbirine) ve-l-hasıl büyük ve küçük dahilen ve haricen zükur ve ünasdan hiç kimseye çevre (nakışlarla süslenmiş örtü) ve kumaş ve came-şuy (elbise) ve sair bu makule (çeşit) şey virilmeyecekdir.Ve baklava ve halva ve sair bu makule me'külata (yiyeceklere) dair şey dahi gönderilmeyecekdir.Ve düğün akabinde (sonrasında) zevc tarafından zevcenin müteallikatına hediye i'tası (verilmesi) lağv olunarak (kaldırılarak) hiç birine bir akçelik şey i'ta idilmeyecekdir.

ÜÇÜNCÜ MADDE -  Düğün içün giden da'vetçiye hiç bir yerde bir şey virilmeyecekdir.Az ve çok viren ve alan olur ise kabahatli olacakdır.

DÖRDÜNCÜ MADDE -  Akd-i nikah (nikah sözleşmesi) cem'iyyetlerinde imam ve muhtardan ma-ada hiç kimseye az ve çok virgü (vergi) ve hediye virilmeyecekdir.

BEŞİNCİ MADDE -  En büyük ve ehl-i iktidar (maddeten güçlü, zengin kimseler) düğünlerinin iki günden ziyade olması ve sürmesi caiz olamayacağından cem'iyyetlerin bir ve nihayet iki günden fazla olmamasına ve fukara takımı hiç bir suretle düğün yapmak teklifine (külfetine) mecbur idilmemesine cümle tarafından dikkat olunacakdır.Ve en büyük sahib-i servet (servet sahibi,zengin) düğünlerinde şurba (çorba) ve pilavdan ma-ada beş ve nihayet altı dürlüden ziyade taam (yemek) yapılması telef ve israf ve vücudca mucib-i mazarrat (zarar sebebi) olarak takbih ve ta'yib kılınacakdır (çirkin görülecek ve ayıplanacakdır).Ve adi (basit,ucuz) düğünlerde bir şurba ve lahm (et) ve bir de pilav ve zerdeden ma-ada bir şey yapılmayacakdır.

ALTINCI MADDE -  Gelinlerin hamama gittiğinde hamamcıya ve sair hademeye (hizmetçiye) hamam ücretinden ma-ada hiç bir şey virilmeyecekdir.

YEDİNCİ MADDE -  Zevcenin tezyinatına (süslenmesine) müteallik (bağlı) hına (kına) ve boya ve sair bu makule şeyler zevc tarafından gönderilmeyecekdir.

SEKİZİNCİ MADDE -  Düğün sahibi ne kadar mikdar olur ise olsun sırmalı şilte ve sırmalı yorgan ve can-fes (ipekli kumaş) döşek yapmak ve askı namiyle gelin odasına came-şuy ve çevre gibi şeyler sermek yasakdır.

DOKUZUNCU MADDE -  Düğün cem'iyyetlerinin hitamında (sonunda) zevc ve zevcenin müteallikatının ictima'liyle (toplanmasıyle) hasıl olan teklifat (külfetli,eziyetli işler) bütün bütün kaldırılmış olduğundan bu adet dahi hiç bir vakitde icra olunmayacakdır.

ONUNCU MADDE -  Gelinlerin gice ile nakli ve zukaklarda (sokaklarda) dolaşdırılması ve arabadan iner iken zevc tarafından eşya ve akça ve sair va'd idilmesi dahi memnu' olduğundan gice ile zukağa çıkarılan gelin arabaları hükumetce men' olunacakdır ve zevcenin arabadan inmesinde eşya ve saire va'd iden ve itdiren kimseler mes'ul ve mu'ateb olunacaklardır (sorumlu tutulacak ve kınanacaklardır).Ve gelinlerin yüzüne tül yazmak adeti dahi kaviyyen tard ve lağv olunmuşdur (adet olmaktan çıkarılarak kaldırılmışdır).Ve her nev'i düğün ve cem'iyyetlerde gerek köylerde gerek kasabalarda silah atmak kat'iyyen yasakdır ve ba'zı kasabalarda dünür almak ta'biriyle zevc ve zevce müteallikatının yek-diğeri hanelerine gice ile ve cem'iyetle gidilmesi ve bi-hude (boş yere) bir takım israfat idilmesi dahi kaldırılub men' idilmişdir.İzdivac maddesinde isti'mali (kullanımı) tecviz (uygun görülen) ve tahdid olunan (sınırlanan) maddeler dört sınıfa münkasem (taksim olunmuş) olduğundan her sınıf hal ve kudretine göre zirde (aşağıda) beyan ve ta'rif olunan eşyadan ziyade şey alub virmesi yasakdır.Şurası da ma'lum olmalıdır ki bu memnu'iyet yalnız düğün ve cem'iyet esnasına mahsus olub yohsa (yoksa) ba'de-l-izdivac (evlilikten sonra) zevc ve zevcenin yek-diğerine dilediği ve istediği vechile akça ve eşya ve saire virüb almakda herkes muhtar (serbest) olduğundan bu kararın o hale şümulu (genişletilmesi) yokdur.Birinci sınıf derece-i ülada (en üst derecede) olan ya'ni memleketce sunuf-ı saireye (diğer sınıflara) nisbetle mal ve serveti birinci derecede bulunan ashab-ı iktidarın (maddeten güçlü,zengin kimselerin) izdivac cem'iyetlerinde takdir olunacak mehr-i müeccel en ziyade on aded mecidiye yüzlük altunu kıymetini tecavüz itmeyecekdir (aşmayacakdır).Zevc tarafından gelinlik virilecek eşya dahi kullab-dan (eğirme çarkıyla pamuk ipliğine sarılmış madeni tellerden meydana gelen sim iplikleri) ve sırması olmayarak sade can-fes (ipekli) ve ana (ona) mümasil (eşdeğer)  kumaşdan ma'mul bir kat elbise olacakdır.Ve mehr-i muaccel müeccelden ziyade bir şey i'tasına zevcin mecburiyeti yoğise de şayet elbise ve döşeme gibi eşya virecek olur ise o dahi kullab-dan ve sırması olmayarak bir oda döşemesi ve damesku (dimişki,şam işi) ve yahud kumaşdan yatak takımı ile bir çuka (çuha,yün dokuma kumaş) ferace (eskiden kadınları -halen Anadolu'nun bazı bölgelerinde- sokağa çıkarken giydikleri mantoya benzer elbise) ve nihayet ikiyüzelli dirhemi tecavüz itmemek üzere bir aded sim (gümüş) el ayinesinden (aynasından) ibaret olacakdır.Ve gelin içün iktiza iden (gereken) duvak sade bürüncükden yapılub hiç bir suretle yüz guruşlukdan ziyade duvak isti'mal olunmayacakdır.Ve işbu sınıf-ı evvel düğünlerinde zevce tarafından yapılacak şeyler dahi kezalik sırma ve kullab-dan ve can-fes olmayarak kumaşdan veya gezi (pamuk karışımı hare taklidi kumaş) veya damesku marnus gibi şeylerden ve kilim ve bir yatak takımı ve işlemesi olmıyarak sade bir hamam takımı ve gümüş bir kahve takımı ile sim bir kullab-dan ve buhurdan (tütsülük) ve nihayet on iki sahan ve beş tencere ve üç tebsi ve bir sini ve bir güğüm ve bir bakraç ve bir kazgandan  (kazandan) mürekkeb bakır takımı ile bir mangal ve bir hamam leğeni ve bir sofra takımı ve üç şem'dan (şamdan) ve üç dört bardak ve bir leğen ibrikden ve üç sandıkdan ibaret olub ziyade (fazla) olmayacakdır.Ve zevce tarafından yapılacak came-şuy havlu ve uçkur ile beraber hiç bir vakitde on iki katı tecavüz itmeyecekdir. Ve işbu havlu ve çevre ve uçkurlar ziyade sırma ve kullab-dan ile işledilmeyecekdir.İkinci  sınıf mal ve serveti ikinci derecede bulunan erbab-ı iktidarın izdivacında mehr-i müeccel beş mecidiye yüzlük altun kıymetini tecavüz itmeyecekdir.Ve zevc tarafından virilecek elbise sırma ve kullab-dan olmayarak kumaş veya can-fes ma'mul bir kat esvab (elbise) olacakdır.Ve bundan ziyade eşya virmek istiyenler olur ise o dahi çuka veya dameskudan bir oda döşemesi ve bir çuka ferace ve adi bir yatak takımı ve adi bir ayineden ve duvaklık dahi yetmiş seksen guruşlukdan ibaret olacakdır.Ve bu derecede olan zevce içün muallakatı (yakınları) tarafından virilecek cehaz dahi damesku veya şaliden ma'mul bir yatak takımı ve bir kilim ve adi bir hamam takımı ve bir sofra takımı ve bir kahve takımı ve üç bardak ve iki şem'dan ve bir leğen ibrik ve üç tencere ve iki tebsi ve sekiz sahan ve bir sini ve bir küçük mangal ve bir güğüm ve bir bakraç ve iki sandıkdan ibaret bulunacakdır.Ve müteferria'tiyle virilecek came-şuyun mikdarı hiç bir vakitde sekiz katı tecavüz itmeyecekdir.Üçüncü sınıf derece-i salisede (üçüncü derecede) bulunan esnaf ve saire bu misüllü adi kimselerin (alt tabakada bulunan kimselerin) izdivacında mehr-i müeccel üç aded yüzlük mecidiye altunu kıymetini tecavüz itmeyecekdir.Ve zevcin vireceği eşya çitari (ipek ve pamuklu iplikle dokunan kumaş) veya o kıymetde olan eşyadan bir kat elbise olacakdır.Ve şayed başka dahi virecek olur ise o dahi basma olarak bir minder ve bir mak'ad ve altı yasdıkdan mürekkeb bir oda döşemesi ve kenevir bezinden bir döşek ve bir yorgandan ibaret olub duvak dahi yirmi otuz guruşlukdan ziyade olmayacakdır.Ve zevcenin getüreceği eşya dahi adi bir şilte ve bir yasdık ve bir yorgan ile altı sahan ve iki tencere ve iki tebsi ve bir küçük bakraç ve şem'dan ve iki bardak ve bir sandık ve iki havluya münhasır olub came-şuy dahi dört beş katı tecavüz itmeyecekdir.Dördüncü sınıf derece-i rabi'ada (dördüncü derecede) bulunan fukara ve bi-kudret kimselerin izdivacında tarafeynden hiç bir şey alınub virilmek teklifi ihtiyar olunmayarak ve imam ve muhtar tarafından dahi hediye ve akça taleb idilmeyerek mahalle ve karyelisi (köylüsü) tarafından i'ane (yardım) ile izdivacı icra olunacakdır.Ve bunda mehr-i müeccel otuz guruşdan nihayet yüz guruşu tecavüz itmeyecekdir.Ve buna kıyasen (oranlanarak) bir mikdar mehr-i müeccel takdir olunmasında dahi beis (sakınca) yokdur.Balade (yukarıda) beyan olunan ahval ve milletin teksir (çoğalma) ve tevfiri (namusunu koruma) kaziyyesine (davasına) müstenid bulunmuş (dayanmış) olduğundan bu karara tevfik-i hareket (uygun hareket) itmeyenler şu maksadın husulünü istememiş olacağı cihetle o makuleler hakkında muamele-i tevbihe (azarlama muamelesine) icabına göre ahkam-ı cezaiye (ceza hükümleri) icrası mukarrer (kararlaştırılmış) bulunmağin (bulunmakla) ana göre cümle tarafından devam ve icrasına el birliğiyle gayret idilmesi ve zükur ve ünasdan hiç kimsenin izdivacına adem-i iktidar (imkansızlığı) özr (mazaret) olmayacağından herkesin haline göre emr-i izdivac ve tenakühün teshiline ve onyedi onsekiz yaşından ziyade bakire kızların hiç bir yerde bırağılmayub velileri ve karye ve mahallelisi ma'rifetiyle münasib kimselere tezvici ve sailinin istihsaline (istenilenin elde edilmesine) gayret ve dikkat olunması cümlenin hamiyyet ve gayretinden me'mul (umulan) ve muntazır (beklenen) olduğu beyaniyle i'lan-ı keyfiyete ibtidar (bu durumun ilanına acele olarak karar) kılındı.

(*) DÜSTUR : Tanzimat'tan sonra Osmanlı Devleti'nde ve kuruluşundan itibaren Türkiye Cumhuriyeti'nde kabul edilen kanun,nizamname ve diğer hukuki mevzuatı bir araya getiren resmi külliyat.Düstur hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenler,TDV İslam Ansiklopedisi'nin 10.cildindeki "Düstur" maddesine bakabilirler.(M.Uslu)