Her çağın kendine özgü sorunları olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Geçmişte bilim insanları, düşünürler ve bilgi elde etmek isteyenler, kitap bulmak ve okumak zorundaydılar. Günümüzde ise insanlar, her ne kadar  kitap okumaya devam etseler de seyahat etmeden ve fazla çaba  göstermeden bilgisayar ve yapay zeka  vasıtasıyla  istedikleri bilgiye  ulaşma imkânına sahipler. Dolayısıyla bilgiye ulaşma konusundaki sorunlar, önemli ölçüde ortadan kalkmış olsa da internetten ve sosyal medyadan elde edilen bilgilerden hangilerinin doğru, hangilerinin yanlış ve yalan olduğu konusundaki sorunların  devam ettiği, hatta daha da karmaşık  ve içinden çıkılmaz bir  hâl aldığı görülmektedir. Amaca ulaşmak için  her şeyin  mübah sayıldığı  ve Makyavelist  anlayışın bir yöntem olarak kullanıldığı bu yeni dünyada, doğru bilgi ile yanlış bilgilerin ayırımı ise ciddî  bir sorun oluşturmaktadır.    Bu nedenle insanlar, çoğu kere hangi bilgilerin doğru, hangi bilgilerin yanlış olduğunu  anlayamamakta, ister istemez yanlış bilgileri doğru zannedebilmektedir. Zira doğru bilgi, bilimde ayrı, felsefede ayrı ve dinde  ayrıdır ve farklı  kriterlere sahiptir. Bir diğer ifade ile bilimdeki  doğruluk kriteri ile  dindeki doğruluk kriteri aynı değildir.

Mesela bilimde doğru bilgi, “Güvenilir ve geçerli araştırma yöntemleriyle elde edilen bilgidir, fakat  bu  bilgi mutlak doğru anlamına da gelmemektedir.”  Felsefeye göre doğru bilginin kriterleri  ise uygunluk, tutarlılık, tümel yaklaşım, apaçıklık  ve yarardır.

Uygunluk, öne sürülen ifade, bildirdiği şeyin nesnesiyle örtüşüyorsa doğrudur.  Söz ile gerçeklikte var olan durumun birbirine uyumlu olmasıdır.

Tutarlılık, öne sürülen ifade, doğru olarak kabul edilen başka bilgilerle çelişmiyorsa veya bir akıl yürütmeye dayanma sonucunda oluşmuş ve mantıksal açıdan geçerliyse doğrudur.

Tümel uzlaşım, öne sürülen ifade, çoğunluk tarafından doğru kabul ediliyorsa doğrudur.

Apaçıklık, öne sürülen ifade, açık ve seçik olması durumunda doğrudur.

Yarar, bu ölçüte göre bilgi, pratik hayatta fayda verme koşuluyla doğrudur. [1]

Dinde ise esas olan inançtır, dolayısıyla insan  neye inanıyorsa onun için doğru olan  bilgi odur.  İslâm’da ise doğru bilgi, Allah’ın vahiy yolu ve peygamberleri aracılığı ile insanlara ulaştırdığı bilgilerdir ve bu bilgilerin insanlar tarafından tahrif edilmemiş olanıdır.   Bu nedenle her Müslüman, bu şartlara uygun olan tek dinî kaynağın  Kur’ân olduğuna inanır. Nitekim  Kur’an’ın bir ismi de “Furkân”dır ve bu  isimlendirme de “Âlemlere uyarıcı olsun diye kuluna Furkân’ı indiren Allah’ın şanı ne yücedir”  [2] ayetinde yer almaktadır. Bu tanımlama, Kur’an’ın dinî konularda  bir ölçüt olduğunu göstermektedir.  Bilindiği gibi ölçüt, “Bir yargıya varabilmek ya da bir değer biçebilmek için başvurulan ilke, ölçü, bilgide doğruyu yanlıştan ayırt etme aracı” demektir

Furkân ise “iki şeyin arasını ayırmak” anlamına gelmekte ve  “hakla bâtılı, imanla küfrü, helâl ile haramı… ayırıp belirlemeyi ve zıt değerlere sahip olan şeylerin birbirinden ayrılmasını sağlayan ölçüyü ifade etmektedir. [3] Bu misyonu  gereği Kur’an,  Tevrat, İncil ve Cahiliye inancaları ve yaşam tarzlarındaki doğruları tasdik; yanlışları ise ret veya tashih etmiştir. Diğer bir ifade ile onun temel misyonu, ipka, iptal ve ikmal olmuştur.

Mesela Yahudîlerin Kızıldeniz’i geçtikten kısa bir müddet  sonra  buzağıya  taptıklarını  gören Hz. Musâ’nın çok öfkelendiğini, elindeki levhaları yere atarak Hz. Harun’a  kızdığını anlatan Tevrat’ta, “İsrailin Allah’ı Rab şöyle diyor: Herkes kılıcını beline kuşansın ve herkes kendi  kardeşini ve  herkes  kendi komşusunu öldürsün. Levi  oğulları Musanın söylediği gibi yaptılar ve o gün  kavmdan üç bin kadar düştü” [4]  bilgisi yer almaktadır.

Kur’an’da ise bu bilgi, doğrulanmamakta ve “Kendilerine  o kadar mucize geldikten sonra bile  tuttular buzağıya taptılar. Biz yine de onları affettik” [5] denilmekte, bir diğer ayette ise  Hz. Musa’nın buzağıyı yapan Samirî’yi öldürmediği açıklanmaktadır. İlgili ayette  şöyle denilmektedir:

“Musa “Def ol!” dedi. “Artık hayatın boyunca ‘Bana dokunmayın’ deyip duracaksın. Ayrıca sana vaad edilen bir azap var ki, ondan asla kurtulamayacaksın. Şimdi tapmakta olduğun tanrına bak: Onu yakacağız, sonra da ufalayıp denize savuracağız.” [6]  Bu iki ayete rağmen bazı meallerde ve tefsirlerde, “Rabbinize tövbe edin ve nefislerinizi öldürün” [7] ayetinin, birbirinizi öldürün şeklinde tercüme ve tefsir edildiği, hata birbirinden farklı hayali rakamlar verildiği görülmektedir. Oysa Allah Teâlâ,  bu ayetinde onlara tövbe edin ve iliklerinize kadar işlemiş olan buzağıya tapma duygunuzu ve sevginizi [8]  yok edin, öldürün  demektedir.

Tarihin belli bir döneminden itibaren Hristiyanların “teslis” inancını benimsedikleri  ve Hz. İsa’yı da tanrılaştırdıkları biliniyor. Bugün de bu inancın devam ettiği görülüyor.  Kur’an ise bu inancın, Hz. İsa tarafından konulmadığını, onun böyle inanca sahip olmadığını ve öldüğünü ifade etmektedir:

“Allah (peygamberleri Kendi huzurunda topladığı gün), “Ey Meryemoğlu İsa! İnsanlara, ‘Allah’ı bırakıp beni ve annemi ilâh edinin’ diye sen mi söyledin?” diye soracak, İsa da şu cevabı verecektir: “Rabbim! Hâşâ! Seni tenzih ederim, Sen yücelerden yücesin. Ben hakkım olmayan bir şeyi nasıl söyleyebilirim? Şâyet böyle bir şey söylemiş olsaydım Sen bilirdin. Sen benim içimi dışımı bilirsin. Fakat ben Senin ilmine tam olarak vakıf olamam. Gaybları; benim bilgim dışında kalan şeyleri muhakkak en iyi bilen Sensin.”

“Ben onlara, sadece Senin bana emrettiğin gibi, ‘benim de Rabbim sizin de Rabbiniz olan Allah’ı gerektiği gibi tanıyın ve yalnız Ona kulluk edin’ dedim. Ben aralarında olduğum sürece onların durumlarını görüyor ve biliyordum. Fakat ey Rabbim! Sen benim canımı aldıktan sonra artık onları gören, gözetleyen Sendin. Ve Sen olup biten her şeyi görür ve bilirsin.” [9]

Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber için “kâhin”, “mecnun”, “sihirbaz” ve  “şâir”  dediklerini  anlatan Kur’an, onların bu iddialarını  ret etmekte ve   “Sen Rabbinin ihsanı sayesinde kâfirlerin iddia ettikleri gibi kâhin de değilsin, mecnun da değilsin.” [10]; “O şair sözü  değildir, ne az inanıyorsunuz!  Kâhin sözü de değildir, ne az düşünüyorsunuz!” [11] diyerek onların  bu iddialarını  yalanlamaktadır.

Bu bilgilerden  de anlaşılacağı üzere ölçüt bilinmeden ölçülen şeylerin bilinmesi veya doğru olan bilgi ile yanlış olan bilginin  anlaşılması ve birbirinden  ayrıştırılması  da mümkün gözükmemektedir.   Bu nedenle dinî konularda üretilen veya nakledilen her bilginin, Kur’an’a arz edilerek muhtevasına uygun olup olmadığına bakılması ve  test  edilmesi  gerekmektedir. Mesela Hızır adı verilen şahıs ile Hz. İsa’nın ölmediğine ve yaşadığına dair ileri sürülen görüşler,  Kur’an’a  arz edildiğinde  bu görüşlerin, Kur’an’da bir  karşılığının bulunmadığı, aksine öldüklerine  işaret eden ayetlerin mevcut olduğu  görülmektedir.“(Ey Peygamber!) Biz senden önce hiçbir beşere ölümsüzlük [huld] vermedik. Şimdi sen ölürsen onlar ebedi mi kalacaklar?” [12] ayeti, bunu ifade etmekte ve Hz. Peygamber’den önce hiçbir kimseye ölümsüzlük verilmediğini açıklamaktadır.

“Tasavvuf kaynaklarında Allah’ın velîleri arasında “ricâlullah, ricâlü’l-gayb” gibi kavramlarla ifade edilen, kendilerine Cebrâil, Mîkâil, İsrâfil ve müdebbirât gibi isimlerle anılan meleklerin görevlerine benzer görevler verildiği; âlemdeki mânevî ve ruhanî düzenin korunması, hayırların temini, kötülüklerin giderilmesi için çalışan kimselerin bulunduğu; unvanları, yetkileri, sayıları ilgili  çeşitli bilgilerin  yer aldığı ve bir hiyerarşiye göre  de “kutub, kutbü’l-aktâb, gavs, gavs-ı a‘zam” gibi isimlerle anıldığı görülmektedir.” [13] Bu görüş ve düşünceler, her ne kadar  tasavvuf kaynaklarında yer alsa da Kur’an’da bir karşılığının   bulunmadığı  görülmekte, dolayısıyla  da dinî bir mahiyet  arz etmemektedir.

“Kendisine kitap  verilen kişiye resul, kitap verilen resulün şeriatını uygulayan  kişiye de nebi denilir” tanımı da  Kur’an’la örtüşmemektedir. Zira  Hz. İsmail’e kitap verilmediği halde Kur’an’da ona hem resul, hem nebi; [14] Hz. Muhammed’e ise kitap verildiği halde hem nebi hem de resul denilmektedir.[15]

Dinî literatürümüzde yaygın biçimde aşk sözcüğü kullanıldığı, hâsseten “Allah aşkı”ndan  söz edildiği halde, Kur’an’da aşk sözcüğü bulunmamakta, buna mukabil Allah sevgisini ifade eden  sözcükler  yer almaktadır.  Bu nedenle Allah sevgisinin dinî bir ifade olduğu, ama   Allah aşkı  ifadesinin dinî olmadığı  anlaşılmaktadır.  Verilen bu örnekler, yaygın olarak bilinen ve  kullanılan  misallerden sadece bir kaçıdır ve Kur’an’ın ölçüt oluşunu göstermek amacına yöneliktir.

Şunu unutmamak gerekir: Bir Müslüman için Kur’an, mutlak doğruyu ifade eder.  Zira o, bir iman objesidir ve aynı zamanda bir bilgi objesidir de.  Bu da onun anlaşılmasını ve yorumunu gerektirmektedir. İslâm’da dinî bilgilerin ve yorumların doğruluk ölçütü/kriteri ise  Kur’an’dır ve onun genel  muhtevasıdır.  Bu nedenle Kur’an’ın muhtevasına uygun olmayan her yorum ve her düşünce dinî açıdan doğru bilgiyi ifade etmemektedir. Zira dinî konularda Kur’an’la çatışmayan her bilgi, doğru bilgiyi; Kur’an’la çatışan veya onun muhtevasına uygun olmayan her bilgi ise   yanlış bilgiyi ifade eder. Bu nedenle her Müslümanın, işiterek  veya okuyarak elde ettiği bilgilerin,  Kur’an’la çatışıp çatışmadığına bakması,  çatışan bilgileri terk edip çatışmayan bilgileri  tercih etmesi icap etmektedir. Bunun için de  Müslümanın sahabîlerin yaptığı gibi  Kur’an’ı ve  onun tebyini mahiyetinde olan  sünneti ölçüt alması;  Kur’anî muhtevayı  öğrenmesi, dolayısıyla bir Kur’an kültürüne   sahip olması ve  onun getirdiği  ilke ve kuralları  hayatına  yansıtması  gerekmektedir.